فایلت

سیاست بدون تخیل، چیزی نیست به جز کاغذ بازی، ولی تخیل هرگز بی طرف نیست. زاغه‌هایی که در حومه‌های شهر لیما، پایتخت پرو به وجود آمده‌اند، زاییده جنگ داخلی، آشفتگی اقتصادی، درگیری‌های قومی، و بحران‌‌های زیست محیطی اند. این شهرک‌ها مملوند از کارگرانی بی کار که از لیما به این منطقه کوچ کرده‌اند ، و همچنین کشاورزانی که از کوه های آند به آنجا آمده‌اند که اکثریت آنان را نسل بومیان آمریکایی تشکیل می‌دهد. بسیاری از این زاغه‌ها در دهه هفتاد به وجود آمده‌اند (1). در سال 2002 ، یکی از این زاغه‌ها به نام "ونتانیلا"، محل زندگی حدود هفتاد هزار نفر بود، بدون بهره بردن ازهرگونه امکانات اولیه رفاهی چون لوله کشی، برق، راه‌های آسفالت شده و هر گونه زیربنای اساسی دیگری برای زندگی این جمعیت. برای جا به جا کردن تپه‌ای در منظره پیرامون این شهر که چیزی به جز صحرا نیست، "فرانسیس آلیس"، به هر یک از 500 داوطلبی که از ونتانیلا به آنجا آمده بودند، بیلی داده و از آنها خواسته بود تا شانه به شانه یکدیگر، از پایین تپه کار خود را آغاز کرده و شن‌ها را به نوک آن منتقل کنند. یا به گفته خود آلیس در مصاحبه‌اش با مجله "آرت فوروم": "این شانه انسانی توانست مقدار زیادی شن را جابجا کند، بدین گونه که تپه شنی ششصد فوتی را، 4 اینچ از جای خود حرکت داد" (2). این ترکیب مبهم شاعرانه همراه با دستورعملی دقیق، هسته اصلی روش داستانسرایانه پرداختن به هنر فرانسیس آلیس را تشکیل می دهد.

بیشتر پرو‍ژه‌های آلیس، به جای آراییدن و پرداختن به شیی به خصوص، قرار است چیزی مانند یک شایعه، یک داستان یا حتی یک اسطوره را در منظره اطراف، از خود به جای بگذارند. در اثری به نام "شایعه"، آلیس به شهری در مکزیک رفته و داستانی ساختگی را درباره مردی  که در هتلی مفقود شده، برای هر کس که می توانست، تعریف کرد. این شایعه به سرعت در شهر پخش شد. البته زمانی که پلیس شروع به تهیه گزارشی در این باره کرد- شیی (اثری) همراه به وجود آمد- آلیس به دخالت خود در این اثر پایان داد. در اثری با عنوان "خط سبز(گاهی انجام کاری سیاسی می تواند شاعرانه باشد، و گاهی انجام کاری شاعرانه می تواند سیاسی شود)"- اثر 1997- او تصادفا قوطی حاوی رنگ سبزی را سوراخ کرده و روی نخستین خط مرزی اسرائیل و فلسطین- که اکنون دیگر محو شده- که پس از جنگ اعراب با اسرائیل در سال 1948 رسم شده بود، شروع به پیاده‌روی کرد.

هنگامی که از شبکه اقتصاد ملی می‌گذریم و وارد روابط اقتصادی بین‌الملل، روابط مبادلاتی اقتصادهای پولی می‌شویم امر «صرف» مطرح می‌شود، امر تبدیل پول ملی به پولهای خارجی و یا پولهای خارجی به پول ملی و کلیه مسائل ناشی از آن، تراز پرداختها و روشهای تعدیل عدم تعادل آن و ….

این امور نه تنها در بحث نظری از اقتصاد بین‌الملل اهمیت بسیار دارد بلکه زمامداران اقتصادی و سیاسی مملکت را اشتغال خاطری بزرگ است:

این که ارزش خارجی پول خود را چگونه حفظ کنند؟ با چه تدبیری محصولات خود را در بازارهای خارجی به فروش رسانند؟ با چه وسایلی مواداولیه، کالاهای مصرفی و سرمایه‌ای موردنیاز را از بازارهای جهانی تأمین سازند و از چه طریق، سطح قیمتها را در حد مطلوب نگاهدارند و با چه ابزاری درآمدها را در جهت موردنظر سوق دهند و….

به همین منظور مجموعه‌ی مقرراتی می‌گذارند تا هدفهای آنان را تأمین کند. این مقررات که قسمت اعظم آن تحت عنوان مقررات ارزی و بعضاً ذیل عناوین مقررات بازرگانی، پولی، اقتصادی و… وضع و به مورد اجرا گذارده می‌شود مورد بحث این نوشته کوتاه است نه آنچه که در همة دنیا می‌گذرد، بلکه تنها در ایران ! 

دراین نوشته کوتاه، مسیری که این مقررات درایران طی کرده و تحولی که گذارنده، نمایانده می‌شود و درعین حال سعی می‌شود طرحی از محیط اقتصادی، سیاسی که در آن، زمامداران و اندیشمندان کشور تصمیم گرفتند به دست داده شود و سیرتحول نرخ ارز درایران از سال 1334 تا 1346 ارائه شده است.

 در جشنواره دوسالانه‌ 2005 ونیز، برای نخستین‌ بار نمایشگاه نادر و اغواکننده مشترکی به نام " آرشیو معاصر" از کشورهای قرقیزستان، ازبکستان و قزاقستان در کلاه‌فرنگی (پاویون) آسیای مرکزی به نمایش گذاشته شد. چندین ویدئو و چیدمان این نمایشگاه با کار دوباره روی فرم‌های آوانگارد دهه‌ 70 و 80 میلادی ـ نور/تاریکی آبراموویچ و اولی (1077)، اندرونی‌‌های خانگی روسیه شوروی ناباکوف ـ  احساس غریب "آشناپنداری" را به وجود می‌اورد که با جست‌وجوی هویت سیاسی و قومی این جمهوری‌های نوپا که پس از فروپاشی شوروی پا به هستی گذاشته‌اند، همراه بود، شیوه‌ای که این شکلهای هنری، از گذشته سفر می‌کرد تا معنایشان را در زمان حال تغییر دهد، پرسشی را پیش می‌کشید که جابه‌جایی هنر انتقادی در زمینه‌‌های تازه ، و فراتر از آن بود ، این نمایشگاه پرسشی را مطرح می کرد که آیا درک‌ ودریافت هنر این کشورها به شکلی مستقل از این زمینه‌ی خاص سیاسی است یا نه؟ اینکه شدنی است یا نه، یا خواه چنین چیزی شدنی باشد یا نه، آیا می‌توان این کارها را به هر حال سیاسی تعبیر کرد، در حالی ‌که عنوتن نمایشگاه، شکل مهارشده‌تری از آرشیو را برمی‌انگیخت؟ انگیزه‌های درهم ‌تنیده‌ی سیاسی، سود جستنِ دوباره از شکلهای آوانگارد و استفاده از بایگانی، از آن‌گونه پرسشهایی است که فیلسوف فرانسوی ژک رنسییر در کتاب تازه‌اش به نام بیماری در زیبایی‌شناسی (پاریس، 2004) پیش می‌کشد.

علاقه‌ی رنسییر با دنبال کردن کارش در رشته‌ی فلسفه‌ی سیاسی، در این سالها به فرهنگی دیدنی (بصری) و رابطه‌ی میان سیاست و زیبایی‌شناسی کشیده شد؛ دو رشته‌ای که بنا به دریافت رنسییر، به جای آنکه خودمختار باشند، به شکلی درونزدادی به یکدیگر تعلق دارند. در حالی ‌که کتاب تازه‌اش برخی از نظریه‌هایی را بازبینی می‌کند که پیش از ان در زیبایی‌شناسی سیاست پرورانده بود، بازاندیشی‌های تازه‌اش، او را به گفت ‌وشنود نمونه‌های خاصی کشانده که از نمایشگاه‌های هنری این سالها بیرون کشیده شده است. چنین می‌نماید که بیماری در زیبایی‌شناسی روشی کاری برای پی بردن به سرشت سیاسی زیبایی‌شناسی در زمینه‌ی خاص هنر امروز پیشنهاد می‌دهد که در عین حال، راززدایی تندرستی‌بخشی از "هنر انتقادی" دهه‌ی شصت و میراثش است.

 استعداد هنری مردم سرزمین ایران علاوه بر خلق میراث درخشان ادبی، هنرهای تزئینی و صنایع دستی بدیع و معماری متعالی ، فرهنگ موسیقی پالوده ای را نیز در بطن خود پرورید که تاثیرات آن تا دوردستهای اسپانیا و ژاپن را نیز درنوردیده است.

 پیشینه تاریخی

تاریخ رشد و تکامل موسیقی در ایران (پارس) به دوران ماقبل تاریخی باز می گردد."نوآوری" موسیقی به شهریار بزرگ افسانه ای، جمشید، نسبت داده شده است. از اسناد و مدارک جداگانه ای که از دوره های مختلف تاریخی ایران به دست آمده چنین استنباط می شود که پارسیان دارای فرهنگ موسیقی غنی و پیچیده ای بوده اند. علی الخصوص از دوران ساسانی (226 تا 651 م.) شواهد فراوانی به دست آمده که بر وجود حیات موسیقی پویائی در سرزمین پارس دلالت دارد. از این دوره نام موسیقیدانان برجسته ای چون باربد، نکیسا و رامتین به همراه عنوان برخی از آثارشان از گزند زمان مصون مانده است.

فرش های ایرانی ( که بیشتر به عنوان فرش پارسی شناخته می شوند ) در سرتاسر جهان، در میان فرش های آسیایی بسیار مشهورند. بهترین فرش های ایرانی آن هایی هستند که به وسیله ی ایرانی ها ساخته شده اند. این فرش ها مهارت ایرانیان در انتخاب مواد، گره زنی، تکنیک های رنگ آمیزی، آفرینش طرح ها و الگوها را آشکار می سازد.

فرش ها و قالیچه های ایرانی پیوند بافندگان را با آرزوها، باورها و نیازهای آن ها آشکار می سازد. و همچنین بازتابی از شرایط زندگی و موقعیت فرهنگی هنرمند، وضعیت جوّی منطقه، منابع گیاهی و وضعیت جغرافیایی محل زندگی هنرمند هستند.

طرح ها، الگوها و موضوع فرش ایرانی از طبیعت، تاریخ و افسانه ها الهام گرفته است. در واقع ریشه ی ساخت فرش را باید در زندگی عشایری جستجو کرد، که بعدها به شهرها و روستاها راه پیدا کرده است.

عشایر برای بافت فرش از پشم چارپایان اهلی و رنگ هایی که از گیاهان مختلف و منابع معدنی گرفته شده است، استفاده می کنند.

فرش ها نه تنها در زندگی روزمره کاربرد دارند، بلکه به عنوان کارهای هنری شناخته می شوند. عشایر ایرانی فرش ها و قالی های زیبایی می بافند و از آن ها برای پوشاندن و آراستن کف چادر و دیگر قسمت های آن استفاده می کنند. عشایر علاوه بر فرش، به بافت گلیم، پتو، زین، روبان چادر و غیره نیز می پردازند.

با بافتن هزارها یا میلیون ها گره به وسیله ی ریسمان های رنگ شده، فرشی با یک طراحی زیبا تکمیل می شود، که برای بافت این فرش ممکن است از طرح روی کاغذ استفاده شده باشد، یا اینکه فرش بدون استفاده از نقشه بافته شده باشد. عشایر فرش ها را بدون استفاده از طرح روی کاغذ و فقط با رجوع به تصوراتشان و آنچه از پیشینیان خود آموخته اند، می بافند و فقط بافندگان شهری برای آفرینش طرح ها از ترسیم و نقشه کشی استفاده می کنند.

نام این بحث را تماشاگر رهایی‌یافته گذاشته‌ام. بنا به درک من، یک عنوان همیشه یک چالش است. این پیش فرض را در خود دارد که اصطلاح دارای مفهوم می باشد، که میان اصطلاحات جداگانه پیوندی وجود دارد، و در ضمن به این معناست که این پیوند، میان مفاهیم، پرسش‌ها و نظریه‌هایی وجود دارد که در نگاه اول به نظر می‌رسد هیچ رابطه ی مستقیمی با هم ندارند. از نظری هم این عنوان بیانگر سردرگمی من در زمانی است که مارتن اسپانگبرگ از من دعوت کرد که سخنرانی‌‌ای را ایراد کنم که باید "نطق کلیدی" این فرهنگستان می بود. او به من گفت که به دلیل تاثیری که کتاب من " آموزگار نادان مدرسه (Le Maitre ignorant) (1987) روی او گذاشته بود می‌خواهد که من مجموعه ی تفکرات خود را در باره ی "تماشا‌گر" (Spectatorsphip) در آنجا مطرح کنم. از خود می‌پرسیدم چه پیوندی می‌تواند میان علت و معلول باشد. این فرهنگستانی است که کسانی را که در دنیای هنر، نمایش و اجرا فعال هستند دور هم جمع می‌کند تا موضوع تماشاگر امروزی را بررسی کنند. کتاب "آموزگار نادان مدرسه" تفکری در باره ی نظریه ی عجیب و غریب و سرنوشت غریب ژوزف ژاکوتو ،‌ استاد فرانسوی اوایل سده ی‌ نوزدهم بود که دنیای فرهنگستانی را با این گفته به ناآرامی کشاند که شخصی نادان می‌تواند آنچه را که خودش نمی‌داند به شخص نادان دیگری بیاموزد، و از این راه، منادی برابری عقل وهوش شد و فراخوانی در مورد رهایی روشنفکرانه در برابر دریافت خردمندی از راه آموزش و پرورش طبقات پائین می دهد. نظریه ی ‌او در اواسط سده ی نوزدهم به باد فراموشی سپرده شد. احیای آن در سال های 1980 به نظرم لازم آمد تا بحث در باره ی آموزش و پرورش و مخاطرات سیاسی آن را بار دیگر به جریان اندازد. اما مردی که دنیای هنری‌اش را می‌توان با دموستن، راسین و پوسن متجلی کرد چه فایده‌ای می‌توانست برای گفت‌وگوی معاصر هنری داشته باشد؟

با تفکر بیشتر به نظرم رسید که نفس فاصله، فقدان رابطه ی روشن میان نظریه ی ژاکوتو و موضوع امروز تماشاگری می‌تواند اتفاق خوبی باشد. 

آهنگ‌ساز مشهور "جان کیج"  در سال 1992 در گذشت و بزرگداشت او نمایانگر تاثیرگذاری و تاثیرپذیری او در مقابل بزرگان هنر قرن بیستم آمریکا است. نظر جان کیج در باره اهمیت هنرهای تجسمی در زندگی هنریش همیشه روشن بود. او سالها ایده مشهورترین اثرش را به نام (4’33” – 1952) –  یعنی چهار دقیقه و سی و سه ثانیه سکوت، که آغاز و پایان آن به وسیله یک اجرا کننده موسیقی شکل می‌گیرد – پیش از جرات یافتن ابا مشاهده حرکتی افراطی از جانب دوست و همکارش "روبرت روشنبرگ" ، در سر می‌پروراند. "نقاشی‌های سفید او... زمانی که آنها را دیدم با خود گفتم، آری! مجبورم! وگرنه عقب می‌مانم، موسیقی عقب می‌ماند."

اگر کیج مدیون هنرهای تجسمی برای نقش آنها در خلق یکی از تاثیرگذارترین شاهکارهای پیشرو است، در عوض دین خود را به شایستگی بازپرداخته است. همان طور که او می‌گفت، این تشنه بودن برای "دیدن و خلق کردن چیزهایی که تاکنون دیده نشده‌اند"، از جمله ابعادی از زندگی و کار او است که نشان از تاثیر فرهنگی عظیم او دارند. با اینکه یکصدمین سالگرد تولد او روز 5 سپتامبر سال پیش (2012) بود، ولی شعله او هنوز و روشن‌تر از همیشه در دنیای هنرهای زیبا می‌درخشد. بسیاری از گرایش‌های هنر معاصر، از تاکید آنها بر زمان به عنوان یک موضوع و ماده خام گرفته تا نقش برجسته بخت وشانس، جست و خیزی بی هدف بین رسانه‌ها و رشته‌‌ها و اعمال قدرت بر تماشاچیان، به گونه‌‌ای به وسیله کیج بنیان‌گذاری شده‌اند.

او در زمان حیاطش، سرچشمه الهام بسیاری از روشنبرگ و "جسپر جانز  گرفته تا مینیمالیست آمریکایی "السورت کلی" ، گروه "فلوکسوس" وهنرمندانی که در پشت پرده رویدادها، اجراها و هنرهای مفهومی قرار داشتند، بود. و از زمان مرگش تاکنون این روند همچنان ادامه پیدا کرده است. تنوع آثاری که تاکنون تاثیر مستقیمی به تنهایی از  4’33” گرفته‌اند، قابل توجه است. "فیلیپ پارنو" ، "تاسیتا دین"  و"کیتی پترسون"  از جمله هنرمندانی اند که از تاثیر این اثر بر آثارشان سخن گفته‌اند.

  اخیرا مجموعه ای از عکس هایی که باستان شناس فرانسوی، ژاک دومورگان طی اولین ماموریت علمی خود در ایران تهیه کرده بود توسط عطا آیتی، از محققان ایرانی مقیم فرانسه در نزد عتیقه فروشی از اهالی شارتر فرانسه کشف شد. اصالت و ارزش فرهنگی و علمی این مجموعه توسط برخی صاحب نظران تایید شد و آنگاه با یاری دکتر احسان نراقی، یکی از ایرانیان خیّر اروپا به نام خانم حمیرا ایازی هزینه ی خرید عکسها را برعهده گرفتند. پس از خریداری، عکس ها، توسط عطا آیتی فهرست بندی و در 4 آلبوم قبل از ارسال آن ها به زادگاه اصلی خود، ایران قرار داده شد. این آلبوم ها اینک در آلبومخانه کاخ گلستان نگهداری می شوند و می تواند به عنوان راهنمایی گران بها، پژوهشگرانی را که در مورد تاریخ، جامعه و مردم ایران در پایان دوره ی ناصرالدین شاه تحقیق می کنند، یاری دهد. در این مقاله، عطا آیتی مختصری از زندگی دومورگان، چگونگی عکس های مورد بحث و جنبه های فرهنگی و علمی آنها را بررسی کرده است.

ژاک ژان ماری دومورگان  در سوم ژوئن سال1857 میلادی در یک خانواده ی اشرافی در شهرک اویسو سورکوسون  به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی و دوره ی متوسطه را در همان شهرک به اتمام رساند. شوق جوانی او را به سوی جمع آوری عتیقه سوق داد. برای ادامه ی تحصیل به پاریس رفت و پس از پایان تحصیلات در « مدرسه ی معدن شناسی» در سال 1882 به کسب دیپلم این آموزشگاه نایل آمد. در دوران تحصیل در این مدرسه کفایت خود را در زمینه ی باستان شناسی بروز داد، به طوری که پس از اخذ دیپلم معدن شناسی بلافاصله به ماموریت های حفاری در شمال اروپا اعزام شد. (یادآوری می شود که برادر بزرگ او، هانری دومورگان نیز قبل از وی پا به عرصه ی تحقیق در زمینه ی باستان شناسی آمریکا گذاشته بود.) پس از انتشار نتایج پژوهش های دومورگان، وزیر آموزش و پرورش فرانسه او را به دو ماموریت حفاری به هند و مالزی اعزام داشت، و از همین جا، بعدها تمایل علمی او متوجه شرق گشت.